De Nederlandse abortuswet: een combinatie van twee meningen

Lang was abortus verboden in Nederland. Na veel discussies werd dit verbod in 1984 versoepeld.  Dat gebeurde onder andere door een aanpassing van het Wetboek van Strafrecht. Sinds die verandering gelden de oude artikelen over abortus in dat wetboek (art.251 bis en 295 t/m 298) niet meer. In plaats daarvan is er nu een nieuw artikel 296. In het eerste deel van dat artikel staat het verbod voor artsen. Zo staat dat in de wet: 

degene die een vrouw een behandeling geeft, terwijl hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat daardoor zwangerschap kan worden afgebroken, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaar en zes maanden of geldboete van de vierde categorie.

Later is dus de versoepeling toegevoegd in artikel 296. Dat staat zo in de wet: 

Het in het eerste lid bedoelde feit is niet strafbaar, indien de behandeling is verricht door een arts in een ziekenhuis of kliniek waarin zodanige behandeling volgens de Wet afbreking zwangerschap mag worden verricht.

Hiermee staat vast dat artsen onder bepaalde voorwaarden abortus mogen uitvoeren. Wat die voorwaarden precies zijn staat in de Wet afbreking zwangerschap (Wafz). 

Voorwaarden van de Wet afbreking zwangerschap
De Wafz is het resultaat van een proces van onderhandeling tussen christelijke politieke partijen en niet-christelijke politieke partijen. Of eigenlijk vooral tussen het CDA en de VVD. Het CDA was tegen abortus. Zij wil het leven van de ongeboren vrucht beschermen. De VVD vond dat vrouwen zelf mogen bepalen of ze een abortus willen. De uiteindelijke uitkomst was dat abortus mogelijk werd (tegen de zin van het CDA) maar onder voorwaarden (anders dan de VVD wilde). 

Om het CDA toch voor de nieuwe wet te laten stemmen, werd er een voorwaarde toegevoegd. In het nieuwe voorstel werd vastgelegd dat de vrouw alleen een abortus mag, wanneer er sprake is van een ‘noodsituatie’. Verder werden er eisen gesteld aan de beslissing van vrouwen.  Zoals een minimale tijd om over de beslissing na te denken van vijf dagen en voorlichting over andere mogelijkheden dan abortus. [1] Ook is het zo dat alleen ziekenhuizen of klinieken met een vergunning abortus mogen uitvoeren.  De minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport geeft die vergunningen af. Dat doet de minister alleen als de ziekenhuizen en klinieken aan de eisen van de wet voldoen. [2]

De duur van de zwangerschap waarin abortus mag, staat niet in de Wafz. Daarover staat iets in artikel 82a van het Wetboek van Strafrecht (in artikel 82 staan de betekenis van verschillende begrippen in het Wetboek): 

Onder een ander, of een kind bij of kort na de geboorte, van het leven beroven wordt begrepen: het doden van een vrucht die naar redelijkerwijs verwacht mag worden in staat is buiten het moederlichaam in leven te blijven.’ 

Baby’s die voor 24 weken zwangerschap worden geboren, overleven de geboorte vaak niet. Vanaf 24 weken is de kans dat een baby buiten het lichaam van de moeder kan overleven aanwezig. Abortusklinieken nemen 22 zwangerschapsweken als grens. [3] Ziekenhuizen houden een grens van 24 weken aan. 

Eindelijk is er iets veranderd
Na bijna veertig jaar is de abortuswet op twee punten veranderd. Vanaf 1 januari 2023 is er geen verplichte minimale bedenktijd van vijf dagen meer. De arts en vrouw bepalen nu samen hoe lang de bedenktijd zal zijn. [4] In de praktijk betekent dit dat vrouwen die hun beslissing hebben genomen niet meer te maken hebben met een bedenktijd. 

Verder mogen nu ook huisartsen de abortuspil voorschrijven. Deze regel is nu – juni 2023 – nog niet geldig. [5] Er wordt nog onderzocht hoe de vergoeding geregeld moet worden. Waarschijnlijk kunnen huisartsen vanaf 1 juli 2024 de pil echt gaan voorschrijven.

In het debat over de minimale bedenktijd is de tegenstelling van de jaren tachtig  opnieuw te zien. Voorstanders van de afschaffing (D66, GroenLinks, PvdA, Volt en VVD) noemen het recht voor vrouwen om zelf te beslissen. Tegenstanders (onder andere SGP, CU, CDA) de bescherming van het ongeboren leven. Ook BBB en FVD kozen niet voor het afschaffen van de bedenktijd.  

De eerste stappen zijn gezet. Nu op voor het helemaal weghalen van abortus uit het Wetboek van Strafrecht.

Bronnen: 
1. Joyce Outshoorn, De politieke strijd rondom de abortuswetgeving in Nederland 1964-1984, Vrije Universiteit  Amsterdam 1986: 250-251.
2. Zie voor de complete tekst van Wafz: https://wetten.overheid.nl/BWBR0003396/2023-01-01.
3. https://www.nvog.nl/wp-content/uploads/2018/02/Zwangerschapsafbreking-tot-24-weken-2.0-28-05-2015.pdf
4. https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/plenaire_verslagen/kamer_in_het_kort/initiatiefwetsvoorstel-afschaffen-verplichte
5. https://www.nhg.org/actueel/huisarts-die-dat-wil-en-kan-mag-abortuspil-verstrekken/